دشت زرخیزمغان؛ قطب تولید دانه روغنی سویای کشور

معرفی گیاه سویا

سویا به عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی دارای ذخایر غنی پروتئین، با دارا بودن بیش از ۶۰ درصد پروتئین و روغن، از ارزش غذایی بالایی برخوردار می‌باشد.

 

معرفی گیاه سویا

سویا به عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی دارای ذخایر غنی پروتئین، با دارا بودن بیش از ۶۰ درصد پروتئین و روغن، از ارزش غذایی بالایی برخوردار می‌باشد.

میزان پروتئین دانه سویا از ۳۵ تا ۵۰ درصد تغییر می‌کند و همچنین دارای عناصری همچون کلسیم، آهن و ویتامین‌های مختلف می‌باشد که در سبد غذایی انسان و دام، از اهمیت بالایی برخوردار می باشند.

کنجاله حاصل از دانه سویای روغن‌کشی شده، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد پروتئین دارد که در تغذیه دام، دارای اهمیت بسیار است.

سویا اساساً گیاه خاص مناطق گرم می‌باشد و تاثیر و نقش عوامل زراعی و محیطی بر کیفیت و کمیت محصول، بسیار بیشتر از عوامل ژنتیکی می باشد.

سویا بسیار حساس به طول روز بوده و گیاهی روزکوتاه محسوب می‌شود، ولی امروزه ارقامی به دست آمده‌اند که حساسیت کمتری نسبت به طول روز دارند.

مزایای کشت سویا

ریشه های سویا ازت هوا را تثبیت می کند. مقداری از این ازت هوا در خاک باقی می ماند و این مساله در کنار افزایش غنای خاک، نیاز زراعت بعدی به افزودن ازت را بسیار کم خواهد نمود.

در تناوب زراعی، میزان بروز بیماریها و شیوع آفات را کاهش می دهد.

به دلیل وجود پروتئین قابل توجه در دانه سویا امکان تهیه انواع غذاهای سالم و مقوی از این دانه روغنی وجود دارد.

کشت و برداشت آن به ماشین آلات مخصوص نیاز ندارد.

دانه سویا بدلیل کاربردهای بسیار آن و خاصیت خوراکی‌اش بسیار معروف می‌باشد و دارای امتیاز خدمات ارزش افزوده می باشد. مواد غذایی حاصل از سویا شامل شیر سویا، توفو، سس سویا و روغن سویا، حجم قابل توجه ای از بازار صنایع غذایی جهان را به خود اختصاص داده اند. دانه های سویا، بدلیل دارا بودن مقادیر زیاد اسید فیتیک، آلفا لینولیک اسید و ایزوفلاون در کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه و پروستات نقش موثری دارد.

این گیاه یکی از مهم ترین محصولات برای تناوب کشت است و به دلیل نیاز به مصرف آب کمتر، جزو محصولات مهم در اجرای طرح اصلاح الگوی کشت محسوب می شود.

دشت زرخیز مغان و کشت سویا

دشت مغان که در شمال استان اردبیل و در حاشیه رود مرزی ارس واقع شده است، از مناطق استراتژیک سویا کاری در کشور محسوب می شود.

دانه روغنی سویا که جزو گونه های لوبیا محسوب می شود، یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی است و استان اردبیل یکی از قطب های اصلی تولید سویا در کشور است.

نزدیک به ۹۰ درصد سویای تولید شده در استان اردبیل، در مزارع مغان به ویژه شهرستان های پارسآبادمغان و بیله‌سوار کشت می شود.

کشت سویا در دشت مغان ابتدا با تاسیس  شرکت دانه های روغنی در پارسآبادمغان در حوالی سال ۱۳۵۰ شمسی آغاز شد و اولین بذر کشت شده مربوط به رقم وارداتی ویلیامز بوده است.

بخش جعفرآباد و روستای بابک در شهرستان بیله سوار، و نواحی شرق پارسآبادمغان عمده ترین نواحی کشت سویا در دشت مغان بشمار می روند و بخش اعظم آن، بصورت کشت دوم کاشت می شود.

عوامل موثر در گسترش کشت سویا در مغان

الگوی خاص کاشت در دشت مغان

مهارت بالای کشاورزان منطقه

سطح بالای مکانیزاسیون در منطقه

شرایط آب و هوایی مناسب

دسترسی به آب کافی

شرایط مناسب برای کشت سریع سویا پس از برداشت غلات در دشت مغان به عنوان کشت دوم

شاخص های راهنما در برداشت سویا

ریزش کامل برگها در زمان رسیدن گیاه نشان می دهد که محصول در یک هفته آتی،آماده برداشت خواهد بود.

غلاف های سبز بوته های سویا وقتی به رنگ ماشی درآمده اند نشان دهنده آمادگی برای برداشت می باشند.

رطوبت دانه ۵ روزپس از ریزش تمام برگها به کمتر از ۱۵ درصد می رسد.

با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی، پیش بینی رطوبت احتمالی دانه و گزارش های هواشناسی، در دشت مغان، تاریخ برداشت از اوایل آبانماه تا اواسط آذر ماه می باشد.

شاخص های راهنما در کیفیت بذر سویا

کیفیت بذر سویا تحت تأثیر عوامل مختلفی در مرحله تولید در مزرعه، قبل از برداشت و در طی برداشت، خشک کردن، فرآوری، انبارداری، حمل و نقل می‌باشد. در کنار این عوامل، دماهای خیلی بالا در طی رسیدن محصول، نوسانات رطوبت از جمله خشکی، هوا دیدگی، کمبود عناصر غذایی، خسارت حشرات، حمل و نقل، روش‌های غلط خشک و انبار کردن در کیفیت بذر موثر می باشد.

کنجاله سویا

ارزش غذایی کنجاله سویا به دلیل دارا بودن درصد بالایی از پروتئین و پایین بودن درصد فیبر، برای مصرف بعنوان مکمل پروتئین در جیره غذایی طیور مطلوب است.

پروتئین سویا که از کنجاله آن استخراج می‌شود، در تهیه مواد غذایی مختلف از جمله گوشت گیاهی یا گوشت سویا جهت تغذیه انسان بطور وسیع و روز افزونی مصرف می‌شود.

کارشناسان می گویند با توجه به اهمیت کنجاله سویا در تغذیه دام و نیاز دامداران به تهیه این محصول، لازم است علاوه بر ایجاد کارخانه های روغن کشی، واحدهایی برای بسته بندی و نگهداری کنجاله سویا هم ایجاد شود تا محصول سویای تولید شده بیشترین نفع و بهره وری را برای استان داشته باشد.

چشم انداز کشت سویا در استان اردبیل

استان اردبیل جزو قطب های اصلی کشت و تولید سویا در کشور است و ایجاد صنایع تبدیلی روغن کشی و بسته بندی کنجاله سویا در این استان ضروری است.

وجود پروتئین زیاد در سویا باعث شده است تا بعنوان پروتئین گیاهی جایگزین گوشت برای تغذیه انسان که بسیار مفید می باشد استفاده و روغن استخراج شده از آن یکی از مهم ترین انواع روغن ها محسوب می شود.

بیشتر سویای تولید شده در مغان به کارخانه های روغن کشی خارج از استان حمل می شود در چنین شرایطی است که ایجاد کارخانه های روغن کشی در منطقه مغان، علاوه بر اشتغالزایی، موجب افزایش بهره وری و تسهیل تحویل این محصول می شود و کشاورزان با اطمینان خاطر بیشتری به کشت سویا روی می آورند.

✍️رضا بزانه

کارشناس ارشد کشاورزی